Минатиот петок, 15ти ноември, коалиционата влада на ВМРО и ВЛЕН имаа прв јавен дијалог со граѓанскиот сектор на Македонија. Под покровителство на Цивика Мобилитас програмата, финансирана од Швајцарската конфедерација, МЦМС и владиниот кабинет ги поканија заинтересираните актери со агенда за воспоставување заедничка визија за идната соработка. Претпоставката е дека институциите, владата и граѓанските организации имаат заедничка цел - подобар животен стандард и развој на општеството. Под велот на соработката и заедничката одговорност, целта на овој дијалог е да се пренесат добрите пракси од Цивика Мобилитас програмата за поддршка на граѓанските организации и постепено превземат од страна на државата. Прв настапи премиерот Мицкоски кој потсети дека е пожелно да има отвореност, транспарентност и соработка но поважното прашање е која ќе биде додадената вредност од соработката. Според него двете страни треба да се обидат да постигнат договор за приоритетите и целта која сакаат да се постигне.
Зошто поделбата не води кон прогрес
Поделбата на две страни е сосем очекувано од функционер кој зборува од позиција на моќ, затоа што моќта го крои класичниот резон и однос на политичките елити кон граѓанските организации во Македонија. Од друга страна, ваквата поделба укажува на непознавање на концептот граѓанско општество, неговата улога и место во општеството, богатата разноликост и различност за мобилизирање на човечки, материјални и финансиски ресурси. Додатно, оваа поделба може да биде и (не)намерна за да се даде јасно на знаење кој е одговорен и најповикан да ја креира судбината на државата и општеството, а во која, двете се посебни целини и имаат лабава интеракција во секојдневието.
Секое општество (треба да) започнува со прашањето „зошто“. Ова прашање е основно за разбирање на динамиката помеѓу различните чинители во општеството. Зошто постојат политички партии, бизнис компании, државни институции или граѓански организации? Бидејќи има недоволно разбирање за постоењето и функционирањето на граѓанските организации, јас тука повторно ќе одговорам на ова прашање. Граѓанските организации играат клучна улога во едукацијата на јавноста, промовирањето на правата на човекот и заштитата на интересите на различни групи во општеството. Тие служат како мост меѓу населението и институциите, создавајќи платформи каде што гласот на граѓаните може да биде слушнат и уважен.
Од друга страна сосем е јасна позицијата и улогата на политичките партии и бизнис секторот. Додека првите се борат за власт, под идеолошките закрила на политичкиот натпревар, вторите сакаат да остваруваат профит од својата економска дејност. Многу одамна е потврдено дека борбата за власт и профит се немилосрдни и често ги заслепуваат натпреварувачите во тој општествен натпревар затоа што заедничка цел на власта и бизнисот е профитот. Притоа, главна цел е да се елиминира конкуренцијата и во најмала рака да се биде подобар од другиот, без разлика на методите и инструментите кои се користат во тој натпревар. Институциите, распнати меѓу политиката и економскиот профит, имаат улога на регулатор и контролор. Во тој домен, граѓанските организации се вредносно насочени кон контрола на власта и бизнисот, за да истите не застранат премногу и воведат политички или економски диктат. На крајот на краиштата, секое организирано општество има потреба од балансирање на политичката моќ, деконцентрација на профитот и граѓанска контрола на корпоративното однесување на државата.
Фундаменталeн предизвик
Зошто е потребен дијалог помеѓу власта и граѓанскиот сектор? Дијалогот е суштински за создавање на транспарентност и доверба. Кога власта отворено комуницира со граѓанскиот сектор, се создава можност за размена на идеи и решенија за проблеми кои го засегаат општеството. Таквиот дијалог може да доведе до подобри политики, кои се во служба на општото добро, а истовремено ги вклучуваат и мнението и потребите на заедницата.
Тогаш зошто, воопшто, зборуваме за "две страни"? Поимот "две страни" укажува на фактот дека во општествените динамики постојат различни интереси и перспективи. Понекогаш, тие интереси можат да бидат во конфликт, но дијалогот помеѓу "двете страни" може да помогне во разјаснувањето на разликите и во изнаоѓањето на компромиси. Прекрстувањето на овие "двете страни" е од суштинска важност за развојот на општеството, бидејќи создава услови за соработка и позитивни промени.
Затоа, одговорот на прашањето "зошто" е длабок и мултидимензионален. Тој не само што ги објаснува механизмите на општественото функционирање, туку и поставува основи за активен ангажман на сите учесници во заедницата, што е неопходно за одржлив развој и прогрес. Важно е да се свесни за овие прашања и активно да учествува во дијалогот, бидејќи тоа е начин за градење на подобро општество за сите нас.
Парадоксот на моќта
Кога премиерот Мицкоски зборува за "две страни", тој несвесно открива еден длабоко вкоренет проблем во македонското општество - перцепцијата дека власта и граѓанскиот сектор се два одделни, можеби дури и спротивставени ентитети. Оваа поделба не е само резултат на политички ривалитети или конфликтни интереси, туку и на историски контексти кои ја обликувале свеста на граѓаните. Брзото и динамично менување на политичките околности во Македонија, заедно со честиот недостиг од доверба меѓу институциите, создаваат атмосфера во која граѓанскиот сектор често се доживува како опозиција на властите, а не како соработник.
Таа перцепција, колку и да изгледа како семантичко прашање, всушност е симптом на подлабоко неразбирање на самата природа на граѓанското општество. Во едно демократско општество, власта и граѓанскиот сектор би требало да работат заедно, делувајќи како флексибилни партнери во создавањето на политики и решавањето на општествени проблеми. За жал, во Македонија, почесто се чини дека овие две страни се затворени во своите 'сфери на влијание', со малку иницијативи за заедничка соработка.
Овој проблем не е само локален; тој е дел од глобалната тенденција на опаѓање на довербата кон институциите и зголемена поларизација во многу општества. Воведувањето на јасна линија помеѓу власта и граѓанскиот сектор го минимизира потенцијалот за иновација и позитивна промена, кој може да произлезе од конструктивен дијалог и соработка. За да се постигне вистинска демократија, потребно е да се надмине оваа перцепција и да се создадат нови механизми за комуникација и соработка, кои ќе овозможат граѓанскиот сектор да игра активна улога во процесот на одлучување и имплементација на јавните политики.
Владиниот пристап во многу случаи се фокусира на очевидното "што" - што конкретно е потребно да се постигне, какви договори е потребно да се склучат за остварување на тие цели, какви приоритети е потребно да се постават за подобра координација на активностите. Оваа линеарна насоченост кон конкретните цели, иако важна, не ги опфаќа длабочините на социјалната динамика и негување на односите помеѓу различните општествени актери, особено помеѓу владата и граѓанскиот сектор.
Сепак, суштинското прашање кое што се наметнува, а често останува неодговорено е - "зошто"? Зошто во современото македонско општество постои оваа перцепирана поделба помеѓу владата и граѓанскиот сектор? Зошто граѓанскиот сектор, кој е составен од различни иницијативи, невладини организации и активисти, се гледа како "другата страна", наместо како соработник во остварување на заедничките цели? Оваа поделеност често доведува до недоразбирања и конфликти, наместо до конструктивна соработка и синергија.
Дополнително, неопходно е да се истакне дека фактот дека и власта и граѓанскиот сектор, заедно, се дел од истиот општествен организам се занемарува. Оваа занемареност може да доведе до дезинтеграција на општествените структури и слободи, бидејќи без соработка и разбирање помеѓу сите актери, невозможно е да се создадат ефективни и одржливи решенија за предизвиците со кои се соочуваме.
На крајот на краиштата, нужно е да сфатиме дека социјалната кохезија и напредокот не зависат само од конкретните политики и договори, туку и од нашата способност да изградиме мостови на соработка и разбирање помеѓу различните актери во општеството.
Изјавата за "додадената вредност" открива уште еден интересен и сложен парадокс во односите помеѓу власта и граѓанското општество. Властите често бараат конкретни или видливи бенефити од соработката со невладините организации и другите структури на граѓанското општество, често не се задоволни со само концептуална или социо-културолошка вредност. Се чини дека власта пристапува кон овие соработки како кон деловен договор, во кој се очекува да има директен и мерлив економска повратен резултат. Оваа перспектива, иако можеби практична од аспект на управувањето, не го одразува вистинскиот дух и карактерот на граѓанското општество, чие постоење и активност не можат да се сведат единствено на опипливи резултати. Граѓанскиот сектор е по природа бунтовен, критички аналитичен и децентрализиран, така да секој обид да се стави во некоја рамка на партнерство со политиката и бизнисот е привремен. Граѓанскиот сектор е власник на улогите на системски сензор и социјален балансер во едно општество, а со тоа е носител на идеите за преобликување на структурата на власта и корпоративниот резон на бизнисот.
Патот пред нас
Вистинската вредност на граѓанското општество се манифестира преку поддршка на различни аспекти од животот во едно демократско општество. Прво, тоа, во основа, се огледа во градењето на социјален капитал. Социјалниот капитал е важен за отпорноста на општеството и за способноста да се соочува со предизвици. Врските помеѓу луѓето, довербата помеѓу членови на заедницата и колективниот ангажман создаваат основа на која може да се градат подобри услови за живеење.
Второ, зајакнувањето на демократската култура е клучен придонес на граѓанското општество. Демократската култура подразбира не само учество на избори, туку и активна ангажираност на граѓаните во процесите на донесување одлуки, со цел да се осигурат права и слободи. Ова е особено значајно во времиња кога се закануваат авторитарни тенденции и општествени поделби.
Трето, создавањето простор за различни гласови и перспективи е од суштинско значење за здравјето на едно општество. Кога граѓанското општество им дава глас на маргинализираните и потиснатите групи, тоа не само што поттикнува инклузивност, туку и ја зголемува разноликоста на идеи и пристапи, што може да доведе до иновации и подобрување на општествените услови.
На крајот, граѓанското општество има потенцијал да мобилизира ресурси и капацитети кои државата често не може да ги активира. Овие ресурси може да бидат финансиски, човечки или инстутиционални, и нивното активирање може да биде клучно за решавање на важни проблеми во заедницата, чии што потреби не секогаш се покриваат од државните институции.
Во суштина, вредноста на граѓанското општество лежи не само во непосредните резултати, туку во неговата способност да создаде силна основа за демократија, социјална правда и општо добро. Важно е властите да го признаат овој аспект на соработката и да изградат поврзници кои не се фокусирани само на краткорочни добивки, туку на долгорочни придобивки за целото општество.
Заклучок
Севкупно, настанот организиран под покровителство на Цивика Мобилитас програмата откри длабоки системски архетипи што ја обликуваат интеракцијата помеѓу власта и граѓанското општество во Македонија. Премиерот Мицкоски, зборувајќи за "две страни" и "додадена вредност", несвесно ги откри менталните модели што ја попречуваат трансформативната промена во овој однос. Во срцето на проблемот лежи архетипот на поделба - длабоко вкоренет ментален модел што го гледа општеството како збир на спротивставени страни, наместо како интегриран систем. Овој архетип создава:
- Самоисполнувачко пророштво на недоверба
- Циклуси на реактивно однесување
- Структурно вградена поларизација
Настанот под покровителство на Цивика Мобилитас програмата всушност е значаен чекор во правилната насока, кој има потенцијал да иницира позитивни промени во општеството. Иако тој може да ги поттикне дијалозите и соработката помеѓу различни актери, тој исто така открива длабоко вкоренети предизвици во разбирањето на односот помеѓу власта и граѓанското општество. Оваа сложена динамика често резултира во недоразбирања и конфликти, што ја намалува ефективноста на иницијативите на граѓанското општество.
Кога зборуваме за создавање на поефикасни механизми за соработка, важно е да се осврнеме на основните споделени вредности. Вистинската промена ќе дојде само кога ќе престанеме да се ограничуваме на зборување за "страни" – на онаа која ја представува власта и на онаа која ја претставува граѓанскиот сектор. Наместо тоа, мора да почнеме да размислуваме за заедничка визија за општеството што сакаме да го изградиме. Оваа визија треба да биде инклузивна и да ги зема во предвид потребите и интересите на сите граѓани, независно од нивната социјална, економска или политичка позадина.
За да се оствари ова, потребно е активно да се работи на промовирање на култура на дијалог и доверба. Создавањето на платформи за учество на граѓаните, овозможувањето на транспарентност во одлучувањето и поддршката на граѓанските иницијативи ќе бидат клучни за изградба на ефикасни односи помеѓу различните чинители. Освен тоа, образованието за граѓанските права и обврски, како и развивањето на критичкото размислување, се од големо значење за свеста на граѓаните и нивното активно учество во општествените процеси. Само така, кога ќе создадеме отворено општество во кое ќе бидеме спремни да работиме заедно, низ конструктивен и соработнички дијалог, ќе успееме да оствариме вистински прогрес и да изградиме општество кое е праведно, фер и инклузивно за сите.
Како што би рекол Сајмон Синек: "Луѓето не купуваат ШТО правите, туку ЗОШТО го правите тоа." Оваа изјава е особено значајна во контекстот на односите помеѓу државните институции и граѓанскиот сектор. Во последните години, забележуваме дека многу влади и институции се концентрираат на краткорочни цели и непосредни добивки, при што често ја избегнуваат поддршката и здружувањето со граѓанските организации.
Меѓутоа, важно е да се предвиди дека зад секоја активност на граѓанскиот сектор стои длабока мотивација и визија. Затоа, власта не би требала само да размислува за тоа ШТО може да извлече од овие организации, туку и ЗОШТО е важно да ги вклучи во процесите на донесување одлуки и да ги поддржи во нивната работа. Кога вниманието се насочува кон ЗОШТО, се создава основа за воспоставување на силни партнерства кои можат да придонесат за подобрување на општеството како целина.
Важно е да се задоволат потребите на граѓаните и да се зајакне демократијата, а тоа не може да се постигне без активна улога на граѓанскиот сектор. Организациите од оваа сфера носат разнообразен опсег на искуства, знаење и иновации, што може да биде од клучно значење за решавање на сложени општествени проблеми. Доколку власта се стреми кон активно учество, почитување на гласовите на граѓаните и зајакнување на граѓанските иницијативи, тогаш општеството ќе биде многу поздраво, а резултатите многу подобри.
На крајот на краиштата, важно е да се осмисли една нова парадигма во односите помеѓу државата и граѓанскиот сектор, каде што се вреднува активизмот и иновацијата, a власта служи како поддршка, а не само како регулатор. Со развивање на ваква свест, општеството може да се развива, да биде поотпорно и да се справи со предизвиците на денешницата. Токму затоа, власта треба да престане да се фокусира само на ШТО може да добие, а да се движи кон разбирање на ЗОШТО е важно да се негува и поттикнува едно активно, здраво и вибрантно граѓанско општество.
Ноември 2024
