Пред некој ден на улица слушнав гласна расправа меѓу двајца: „ Да ти се онади онаквоото“ викаше едниот. Другиот возврати „ Види се самиот како си онаден, нема дел од тебе што остана неонаден“. Не застанав да видам како заврши расправата оти не милувам да гледам сеир на улица, ама попат длабоко во себе размислував за причините кои не доведоа до ова дереџе, во кое секој секого онадува.
Во Македонија, земјата на "генијалната култура на инатењето," онадувањето започна како спорт, премина во обичај, а потоа стана државна политика. Од времето на Итар Пејо и Насрадин Оџа, кои на чаршиите и пазарите ја усовршуваа оваа уметност, онадувањето еволуираше во стратегија за преживување. Денес, историјата го бележи како најдолговечниот и најпродуктивниот обичај на нашиот народ.
Периодот на Големото Осамостојување (1990–1998)
Кога Македонија реши да тргне на патот на независноста, онадувањето доби нова форма: политичко ветување. Со сите церемонии, химни и нови банкноти, политичарите почнаа да конкурираат во “великиот натпревар на иднината.” Секој предлог, секој проект, секоја “реформа” беше маестрално онадување.
Економски реформи, приватизации и тендери? Сето тоа беше изведено со толку фина итрина што само неколкумина ги разбраа вистинските правила. Народот со насмевка на лицето гледаше како фабриките се продаваат “за едно евро” и како улиците добиваат имиња од ликови кои, наводно, ги имаа создадено во минатото.
Векот на Големите Програми (1998–2006)
Во овој период, онадувањето достигна нова височина. Воведоа програми за развој на сè и сешто: од културата до земјоделството. Секој проект беше врв на "стратешко онадување." Аеродроми се градеа за "пет милиони туристи," но оставаа впечаток дека се проектирани само за двајца. Патишта се сечеа низ планини, ама се градеа само до хотелите на поединци.
Во тоа време, јавните набавки беа уметност, а не бирократија. Победникот на секој тендер беше оној што најдобро ја демонстрираше културата на онадување. На крајот, сè завршуваше со свечени ленти што се сечеа, и проекти што исчезнуваа како магла.
Ерата на Големите Ѕидини (2006–2017)
Овој период, познат како “епохата на монументалното онадување,” се одликуваше со изградба на градби кои, како што кажуваше народот, ќе “го спасат македонскиот идентитет.” Секој камен беше симбол на националната гордост, а секоја статуа беше триумф на онадувањето.
Но, додека народот стоеше под сенките на тие статуи, во болниците немаше лекови, во училиштата немаше наставници, а селата полека стануваа напуштени. “Сè е добро,” убедуваа политичарите, “само малку повеќе трпение.”
Дигиталното Онадување (2017–денес)
Со доаѓањето на новите технологии, онадувањето влезе во дигиталната ера. Сега беше можно да се онадува со едноставен клик. Социјалните мрежи станаа главното бојно поле каде политичарите се натпреваруваа кој ќе има најдобро онадување за својата партија.
Електронските анкети, електронските системи за јавни услуги, па дури и дигиталните платформи за транспарентност беа полни со кодови за онадување. Секој обичен граѓанин можеше да забележи дека најголемиот напредок е во тоа како побрзо и поефикасно да се онадуваат буџетите. Виртуелниот простор се отвори за многу онадувачи кои се охрабрија да го искажат својот глас или револт, ставови и критики за се и сешто. Како и обично, виртуелните онадувачи и нивните критики брзо се заборавија затоа што виртуелниот ветер брзо ги разнесува низ лавиринтите на кибернетскиот простор.
Резон и Итрина: Синоними?
Додека земјата чекаше на прагот на ЕУ, онадувањето стана национална гордост. Политичарите ги убедуваа граѓаните дека тоа е “мост кон Европа,” додека граѓаните, веќе совршено истренирани во онадувањето, си продолжија со своето: од тајно купување оценки до крадење Wi-Fi од комшиите.
На крајот, Македонија не беше дефинирана ни по својата историја, ни по својата култура, туку по мајсторијата во онадувањето. Народот остана да верува дека е најпаметен, додека гледаше како политичарите секоја нова генерација ја учат да “не се замара, туку да се снајде.”
Во овој контекст, можеби Итар Пејо и Насрадин Оџа сè уште се смеат, горди на она што нивната традиција успеа да постигне: 200 години култура на наивна и бескрајно неплодна итрина. Во продолжение и на самиот крај на постов, ви подарувам приказна која може да ја читате пред Новогодишните и Божиќни празници. Моето искрено извинување до сите оние кои ќе се препознаат, не ми беше намерата да ги онадам.
Фармата[1] на онадувачи - Една македонска приказна
Во една не толку далечна земја, сместена меѓу планини и реки, живееше еден народ кој со векови го усовршуваше благородното умештво на онадувањето. Старите велат дека сè започнало кога Итар Пејо и Насрадин Оџа седнале на една софра да се натпреваруваат кој подобро ќе го измами другиот. Од тој ден, онадувањето стана света традиција, пренесувана од колено на колено.
Во годината 1990, кога големите промени ја зафатија земјата, мудреците на онадувањето се собраа на една чудна фарма. “Сите онадувачи се еднакви”, објавија тие свечено, “но некои онадувачи се поеднакви од другите.” И така започна новата ера на професионално онадување.
На фармата имаше различни видови онадувачи. Најгоре во хиерархијата беа Големите Онадувачи - политичарите. Тие носеа скапи костуми и имаа посебен талент да ветуваат златни мостови и асфалтирани патишта кои никогаш не се изградија. Под нив беа Средните Онадувачи - бирократите и чиновниците, кои мајсторски го претвораа зборот "утре" во "никогаш" и "не може" во "може, ама со мала помош".
Најдолу беа Малите Онадувачи - обичните граѓани кои мораа да научат да онадуваат за да преживеат во светот на Големите Онадувачи. Тие измислија посебен јазик на онадување: "Ќе дојдам за пет минути" значеше "можеби за два часа", а "немам ситно" значеше "имам, ама не ти давам".
Во училиштата се воведе посебен предмет - Основи на онадувањето. Децата учеа како да напишат домашна работа утрото пред час, како да измислат креативни изговори за задоцнување, и како да добијат двојка без родителите да дознаат.
Годините поминуваа, а онадувањето се усовршуваше. Големите Онадувачи станаа толку вешти што успеаја да го убедат народот дека празните ветувања се полни со содржина, дека коруптивните тендери се транспарентни како планински поток, и дека партиските вработувања се базирани исклучиво на заслуги.
Но најголемото достигнување на онадувањето беше кога успеаја да го убедат народот дека онадувањето всушност и не е онадување, туку “креативно решавање на проблеми” и “алтернативен пристап кон вистината”.
На секои четири години се одржуваше големиот фестивал на онадувањето - изборите. Тогаш Големите Онадувачи се натпреваруваа кој ќе даде поголеми ветувања. "Просечна плата од 1000 евра!", викаше едниот. "Не, 2000!", надвикуваше другиот. "Автопат до секое село!", додаваше третиот. А народот, веќе искусен во онадувањето, само климаше со главата и си мислеше: "Барем да излажеа поубаво."
Но како што велеше една стара македонска поговорка: "Онадувањето е како бумеранг - секогаш се враќа кај оној што го фрлил." И така, по 200 години усовршување на оваа благородна вештина, Македонија стана толку добра во онадувањето што почна да се онадува самата себе.
А Итар Пејо и Насрадин Хоџа, од некое далечно место, гледаа со гордост како нивното скромно наследство прерасна во цела една наука. Можеби затоа што знаеја дека во земјата на онадувањето, единствената вистинска лага е дека веќе никој не лаже.
И така, додека светот се движеше напред, Фармата на онадувачи продолжи да живее според своите правила, каде што секој ден беше нова можност за уште едно мало, невино онадување. Зашто, како што велеа мудрите онадувачи: "Подобро е да те излажат илјада пати, отколку еднаш да не те излажат воопшто."
"Кој онадува, тој командува" - извадок од Големата книга на онадувањето, том 1991-202
[1] Според концепт од книгата Фарма на George Orwell
