Општо познато е дека Ромите се еден од најстарите народи на овие простори. Нивната култура, традиција, јазик и колоритен фолклор со векови е добро познат на надворешниот свет. Во него се вткаени елементи од историјата, традицијата како и секојдневието на Ромите. Ромите биле и ќе бидат мотив и на не-Ромите и преку филмската лента, музиката литературниот збор и многу други творештва. Но колку се Ромите ценети за да можат самите да ја презентираат таа своја богата историја, култура, традиција, јазик преку културните настани. Можам да кажам дека Ромите воопшто ниту се ценети а анјмалку помогнати за презентација на своите културни вредности.
А зошто? Колку е вината кај интституциите на државата , толку е и вината кај самите нас! Додека во минатото (пред три – четри децении), тој културен феномен на Ромите беше колку – толку застапен, се стекнува впечаток дека денес тој феномен едноставно го нема. Што би рекле народски како „Последните мохакинци„ прават некој напори да се задржи тој културниот идентитет на Ромите преку последните функционални манифестации лпк ги организираат како например Здржението Романо Ило од Скопје, Ансамблот Рушид Шакир од Куманово, СП БТР Продукцијата преку Интернационалниот филмски Фестивал Златно Тркало и по некоја театарска престава и сл.
На почетокот реков што од незаинтересираноста на државата што од самите Ромски културни дејци сега е сведено се на минимум. Државата не води грижа што од причина на аплицирање на проекти на Министерството за Култура или Филмксиот фонд на Македонија и да се побараат реални средства за активности тие од севкупната побарувачка ќе одговорат едвај на 10 -15 % од апликациите, и со 30% доделени средства од побараните.
И со тие средства треба да се одржи културниот идентитет на еден народ. Како? Тешко!
Пред една –две години се направи еден Национален акциски план за развој на културата на Ромите, по иницијатива на Ромските културни работници, кој му беше предаден на тогашниот министер без ресор Музафер Бајрам и неговите соработници од кабинетот да го подготватат. И за жал по неколку средби и состаноци беше направен тој план од страна на тие асистенти од Кабинетот на министерот без ресор но во изработката на тој план никаде не стоеше буџетска ставка, и како таков требаше да биде предаден во Министерстовот за култура, кој и не беше предаден од проста прочина – затоа што немаше никаков буџетски износ на потребни средства, И така поради неспособноста на тој кабинет и неговите асистенти тој план си остана само на хартија без никаква реализација,. И кој сега ќе треба да поднесе одговорност за тоа. Како награда за тој ангажман наградени се со нови и подобри позиции во државната администрација.
А како велат старите „Бебето додека не заплаче, мајката нема ни да го задои„. Така е и со нас. Затоа сум на мислење дека сега со стартот на 2021 година потребно е да се „разбудиме„ и да побараме тоа што ни следува на културен начин во име на Ромската култура. А тоа е Нов акциски план и стратегија за развој на Ромската култура но со конкретен буџет, со конкретни барања и со конкретни ставени активности и потенцијални барања. Не може некој да биде вметнат во тие планови ,а ко со години наназад „не мрднал „ со прст за ромската култура сега одеднаш да се фаоворизира. Се знае на овие простори кој биле и кој се главни промотори на Културата на Ромите. Можам да напоменам како пример дека пред 15-тина години направив еден успешен обид со промоција на списанија за деца и младинци „Чирикли„ и „Вило„ кој беше читан и во основните училишта меѓу ромските деца кој беше бесплатоно дистрибуиран. Тој ентузиазам и со минимални средства го правев над 15 години. Денес многумина „ромски интелектуалци„ земаа средства за издавање на ромски граматики , учебници и прирачници на ромски јазик но каде се тие книги. Дали воопшто се употребливи и во функција, или си ја завршија само својата „епизодно профитабилна улога„ и толку! Колку што знам децата се едуцираат само со речникот и граматиката од покојниот Д-р Трајко Петровски.
Време е луѓе со потенцијал, со знаење, искуство во таа област да се „засукаат ракавите„ и да се превземат вистински чекори. Тука не треба да бидат луѓе „импровизатори„ и епизодни културни промотори.
Тоа подразбира активност со повеќе специфични цели а тоа се: Зачувување и унапредување на ромскиот фолклор и традиција, издаваштвото и литературата на ромски јазик и поддршка на автори Роми, театарската дејност, музичката дејност на Ромите, ликовната дејност, Филмската дејност, како и една од најглавните цели - Зголемување на бројот на Ромите и нивните претставници на Ромите во државни органи, тела и комисии, вклучување на претставници на Ромите во Советот на култура, како и претставници на Ромите во комисија за донесување на годишна програма на Министерството за Култура.
Исто така ,многу битен момент е и да се актуелизира и прашањето што понатаму и на кој начин може и треба да профункционира Музејот на уметноста и музиката на Есма и Стево Теодосиевски кој засега е заглавен во судските лавиринти. Тука сум и можам и тука да помогнам.
Само така може да направиме чекор повеќе во зачувување на Ромската култура и традиција. Со пасивност не се прави ништо. Опасноста е тука пред нас затоа што - Народ без културна традиција и своја културна институција, е мртов народ! А за старт на активностите во погоренаведените сфери од културата на Ромите според мене доволни се и 1.000.000 евра на годишно ниво.
