Jekh milioni Amerikansko Roma ki USA siklile te dživdinen nanotirime, ama ko agorutno vakti o aktivistoa keren majbari promocia pire identeteske.
Ki USA ola avile taro diferentno thema keren lafi ko pobuter dijalektoa, isi len diferentno tradicie prezentirinen diferentno niveloa taro tradicionalizmo. Ama but hari Amerikancoa havena kaj o Roma so dživdinen olencar ko pašipa si odothe taro korkoro starto , soske vakerel pe kaj trin Roma sine ki Galia e Kristofor Kolumboja kana arakhlja pe I Amerika . E Romensi len respektirime persone. O gitaristi Džango Rajhard sine Rom, isi teorie kote pendžarde persone si len romane darhie sar so si o Čarli Čaplin, Majkl Kejn, Elvis Prisli em duri o ex amerikansko president I Bil Klinton.
O nadokumentarno gejnibaskiri statistika ki USA o amerikansko Roma šaj arakhen pumaro darhinalipa ama keda mangen te sikaven ola si diskriminirime taro paše, amala, gazde, policajcoa, studentoa kelneria profesoria. Buteder olendar vakerel pe ma te vakeren kaj si Roma em si garavde anglal o Amerikancoa ačhoven garavdo identiteti.
„O Amerikansko Roma si talo pobuter grupe em odoleske phare sit e organizirinen pe kaj si len jekh a jekh kulturakere darhie” vakerel o d-r Kerol Silverman legarutno po antropologia ko Universiteto ko Oregon. Numa ki nakhli decennia eisi neve aktivistoa em formirinen organizacie em školsko programe te den suporto odole jekhinenge taro kulturakoro indentiteto. Numa sako akcia em aktiviteto šaj te ovel irame napalal. O D.r Silverman anvakergja olen sar “peraviba e amerikansko Romenge” primal o bilačhe haberia tari Europa.

Link: https://www.thedailybeast.com/american-gypsies-are-a-persecuted-minority-that-is-starting-to-fight-back

Ko avdisutno dive notirinen pe 76 berša taro Uptipa e Romengoro so sine sar viktimi em targeti e nacizmoske, kaske but hari kerel pe diskusia phravdeste.

Ko 15 Maj i majuči komanda tari nacistikani policia anel decizia te ove mudarde sa o phanle  ko agjaar vakerdo „romano kampi“ mangipaja te phravel pe than bašo te kerel pe transporto e Jaudienge ki Ungaria.

Ki rakj ko 16 maj 1944 berš paše 6.000 Roma taro konc logoro Aušvic, Birkenau , dikhindo kaj ka oven eliminirime, kergje uštipa mujal o germansko SS te šaj ačhon dživde.

O uštipa o Roma keren improvizirime šastraja , maripaja mujal o askeria sar so si bara, sastrnale cevke, kašta, teli em talpe. Resle te iranen o avgo atako taro šel askeria. Resen I eliminacia te prolongirinel pe. O aver dive o germansko askeri regrupirime em panda majšastrale, phanen akava uštipa. Jekvaš taro 6.000 phanle sine bičhavde ko aver logoria, a o aver jekvaš so ačhile sine egzekutirime ko 2 avgusti.

Ama savke forme taro uštipa nane but liparde, thaj sar so valjani bna kerel pe komemoracia sar maripa mujal o fašizmo.

Ko nakhle berša počmingje te keren pe inicijative tari rig e romane aktivistetenge liparibaja akava historikano uštipa tari romani nacia ko brutalno nacistikane logoroa thaj (prekal o egzamplo taro aver akcie) aktuelizirinen akaja tema baši reparacia ko nakhlo em aktuielno rasistikano terori.

Numa trubul te konstatirinel pe kaj o nasukceso ki modern Europa ki paralela e Holokaustoa upreder o Roma . Diferentno programe si akceptirime trujal o nakhle berša sar so si reparacia e viktimenge taro holokausto em deiba love desave grupenge , sar so si Jehovino svedokia, em o LGBT viktimia. Kote ko nesave o Roma nane ni konektirime. A ko jekh panda nane akceptirime o programe baši reparacia salde e romene viktimenge.

16 Maj si dive tari komemoracia sar Uštipe e Romengoro , pohari bisterdo em pendžardo ki rasistikani politika tari nacistikani Germania.