Shaj li sporedinaja o nesporedlivo ?

Ko pobuter situacije arakhljagovaja ko adava te vakera pa dik sar kerena o javera, laja ko primer e Albancon, e Khorajen, Bosancon em cak sto vishe kasar sijem naj pashe ki nesavi istorija e Izraelcon.

Istorija e diskriminacaijake upra ko Roma

Panda ko sredno veko keda o Roma pocminge te aven ki Evropa, sine dikhle sar strancija ili « Patnikija », but lokalna zakonija em dekretija sine objavime te shaj kontrolirinela pes e romengoro dvizibe em lengoro nomadsko dzivdipe em panda ki adaja doba sine dikhle sar ne pozelna manusha ko opshtestvo ili pa sar strancija ili marginalizirime.

Ko 16to thaj 17to veko ko periodi tari renesansa, i diskriminacija intenziviringa pes upra ko Roma. Pobuter evropska phuvja ange surova zakonija te shaj iskljucinena e romen taro opshtestvo em prinudime sine te zivinen ko odredena thana naj cesto ko gheto.

Ko 18to thaj 19to veko ko periodi da prosvetitelstvo razvingje pes ideje bashi rasa, ethnicko pripadnost thaj manushikani hierarhija, o Roma ki adaja doba sine racunime sar inferiorno rasa em i diskriminacija thaj i marginalizacija produzinga upra ko Roma.

O naj kalo periodi e Romenge tano o periodi taro Nacizam, kova ko vakti e 2to Sumnaleskere maribaske e Germanijakoro Nacisticko rezim kerge genocid upra ko Roma pendzardo sar « Parajmos » kova so anga dzi ki eksterminacija taro upreder 1 Milioni Roma.

Ko avdisutno vakti i diskriminacija upra ko Roma opstojnela ko but delija tari Evropa em ko sumnal.

O Roma avdije soocinena pes razno predrasudencar, chorolipaja, socijalno-politicko iskljucenost thaj segregacija ko pristap dzi ko obrazovanie, domuvanje em vrabotuvanje.

E akana te irana amen ko naslov e kolumnake « te sporedina o nesporedlivo », soske vakerava deka trebola te sporedina javere narodon te shaj sikljovaja neshto tari lengiri istorija, pa te ovel amenge sar motivacija bashi kreiribe ideologija Romani, sar primer ka lav e Evrejen kola ola da sine zrtve ko 2to Sumnaleskoro maribe taro nacisticko rezimi kote mudarge upreder 6 Milionija Jaudije, ama ola dzanle sar te koristinen adaja tragedija ili i diskriminacija pire narodoske, sar naj pendzarde jaudiska grupe tane o Ashkenazija (istocno evropa) thaj o sefaradija ( severno Afrika) kola kerena sine 2 razlicna chibja lafi, o Ashkenazija kerena i Yiddish chib a o Sefaratija kerena sine i Judeo-Spansko chib lafi.

Sar bijasalilo o Sionizam ? (Ideologija)

O korenija taro sionizam datirinena panda taro 19to veko ki Evropa, osobeno sar odgovor taro antisemitizam em o progonibe so pretrpinge o Evreija ki Evropa (isto sine em e Romencar anticiganizam thaj progon).

O Evrejska mislitelija tari akaja era sar soj tano o Teodor Herzl verujnge deka o antisemitizam tano nereshlivo problemi ki Evropa em deka edinstveno reshenije odgovor bi ovela kreacija tari jaudisko drzava.

Teodor Herzl, tano Avstrisko novinari evresko potekloja, osnovaci e sovremeno politcko sionizmeske, ko 1896 bersh objavinga o lil ko naslov « i Drzava e Evrejengiri » kote izlozinga piri vizija bashi evrejsko drzava, ov isto aghar tano osnovaci e Svetsko sionisticko organizacijake ko 1897 bersh ko prvo sionisticko kongres ko Bazel ki Svajcarija. (e Romen da sine len Avgo Romano Kongres ko 1971 bersh)

O sionizam ulo vazno politicko em opshtestveno dvizenje, bute grankencar em ideoloshko strujencar, o Sionistija kerena sine buti te shaj dobinena podrshka taro po bare svetska sile, osobeno i Britansko imperija bashi keribe Evrejsko drzava.

Thaj aghar ko 1947to bersh proglasinge o Evreja piri drzava koja avdije phiravela o anav Izrael, akala sporedbe ne sporedliva jekhe narodoja kola so dzanle te razvinen ideologija, te standazirinen jek chib koja avdije tani i hebresjko chib e narodoskiri, kola podrzinge ideologija koja tani ko korist celo evrejsko narodoske. Na vakerava deka amen o Roma trebola akana te roda drzava, dikhindor o konfliktija ko celo sveto sigurno nane amenge jek kotor than te kera Romani drzava, ama mangava te dav jek primer sar so kerena o javera etnicka zaednice kote so dzivdinena na primer :

O Albancija isi len drzava koja phiravela o anav Albanija, ama ko drzave kote tane sar etnicko zaednica sprovedinena em podrzinena jek ideologija adaja tani ideologija sar Albasnko zaednica ki Severno Makedonija, Crna Gora thaj e naj terne drzavaja Kosovo.

O Srbijancija isto aghar isi len drzava i Srbija, ama tane sar etnicko zaednica ki Bosna thaj Herzegovina, Hrvatska, Kosovo, Severno Makedonija, Crna Gora em ola da ki sekoja drzava pratinena jek ideologija.

Isto agha rem o Hrvatija, Crno Gorcija, Bosancija tane ko javera drzave sar etnicko zadnica ama ola pratinena piri nacionalno ideologija.

Shaj li sporedinaja amen asavke narodoncar ?

Ako nane amen amari drzava, shaj li bare pocminaja te kera jek zaednicko « Socio-Ekonomsko-Politicko » Ideologija ? Ma te ova sekoj ki amari strana, soske ako osvestinaja amen shukar ki sekoja drzava kote so zivinaja o Roma sijem chivde ki strana taro opshtestvo em sijem politicko istitucionalno iskljucime.

Te sporedina o nesporedlivo, ama shaj te chivel amen neshtoske te razmislina po hor !

« KO SO SHAJ RAZMISLINAJA PO HOR SAR ROMANI ZAEDNICA ? »

Sebepi akana sig kerdi kontraversa so tinangja i Belgia, sebepi nakonsekvenco notacie taro Koner Ruso , presidento e partiake „VORUIT“, mukhlja kerko sung na salde ko Roma, numa savorende so respektirinena o fundamentalno moldipa.

I jertisar dendi ko vakti tari pres konferencia , ko desavo vast si šukare, numa i ignoracia taro specijalno jertisariba dži ko Roma tari rig e rajoske Ruso frdela ućčharin upral leskoro čačipa em del pe o pučiba, si li akava incidento nesavo  politikano manevar jali čačutno jertisariba.

 IRU reagirinela ko odova so I pltikani eltia trainela bašo dejbe suporto e romane jekhinake. I kritika ko rasizmi isi , numa solidariteto nane. Kaj si o ministerial tari Belgia  te sikaven piri reakcia  ko institucie tari EU?

Odoleske o IRU rodel taro Belgijakoro legaripa em taro EU te reagirinen ko vakti em preventivno. Ma te hošinen pe o Roma so si ki Belgia kaj si mukhle korkoro ki peste em bizoo suporto. Em o korkoro Koner Ruso trubul te džanel kaj  džovaplipa e politikane liderengoro  ked keren lafi bare samaja em respekto ko sa o jekhina. I Belgia sar kotor em o „ilo“ tari Evropa trubul te sikavel kaj si puterdi sa e dizutnengem bizi diferencia, mortik jali kulturno darhinalipa. O IRU ko avutnipa nane pobuter te toleririnel asavke bukja thaj te sine palem asavke incidentia barabutne e aver da romane organizaciencar ka organizirinen pe em ka keren bare masovno protestoa ki Belgia em aver dizja an i Europa“ tergjol ki reakcia taro IRU em olakoro presidento o Zoran Dimov.