“O Roma si manuša salde kana si dur amendar. Kana avela paše ov ovel salde - Cigan!”
„Kako dema jekh denari te kinav mange pica” prastala sine jekh tikno Rom pala mande. “Ka giljavav tuke jekh gili” vakergja o tikno Rom em počmibngja te giljavel mange.
„Me sium Bugari” Ov odova kergja le odokhare šukare so dengjum le hurde love em impresioniringja man so kergja zori te avel dži ko hurde love.
Vakerel pe kaj o Roma sa pobuter keren o rezultatoa kana aven alusariba ki Bugaria.
Odova baro takati e Romengoro m si demokratia taro naeducirime. Sako dešto manuš kana edtitrinel pe o bilteni ki amari them na džanel te drabarel. Jali ov nna drabrgja pobuter trujl i etiketa tari bira ki flaša. „Dikhen sar i indisko civilizacia akceptirinel pe ki amari dilini europsko realnost” komentirimel jekh profesori baši antropologia . Isi li exit tari kontinuirimi reprodukcia taro socialno bilačhe akllimatizirime em mentalno retardirimi jekhin?
Ola si demografsko tempirimi bomba so jekh dive ka eksplodirinel. “ O ruv nikana nane te ovel slanina. O Rom nikana našti ovrl manuš” slovačko lafi. Ko historikane dokumentoa taro 18 veko o Roma sine ilustririme sar bibaht e lokalno naciake. O Roma na peraven sine o religiozno konceptoa thaj adetia. Ola si hristijanoa ko hristiansko thema, a musčimanoa ko muslimansko thema. Neko kamel te vakerel kaj o Rom avdive na postoinel em dživdinel kostruktivno ko dominatno sasoitnipa. Numa sako kliše si la em pli geneza. I percepcia mujal o Roma si historikane. Ko 1609 berš o škotsko parlamento angja kanoni -dekreti kote so o Roma te oven paldime. Asavke dekretoa sine ande em ki Germania, Čehia em ki Francia. O kanonia ki Britania notirineln sine em involvirinen sine e Romen salde ko kriminalii em čoriba.
Ko 1924 berš ki jekh slovakiakiri komuna vakergje: “E Romen o phanlipa da našti te reparirinel olen. O phanlipa salde kerel lenge pošukar dživdipaskere šartia.
Isi klar limiti maškar Roma thaj na-Roma . Sako drom isi rituali tari eliminacia. Numa isi kontra efektia em fenomenia. Em ki Amerika so majhari diskriminirinel o minjoritetoa. Majbut o Roma na džanene i naromani lumia em ko realiteto si salde Roma. O Roma dikhen pe salde e Romencar.
Ake sar i Romani jekhin dikhel akala bukja. “Džanena li so gindina e Amerikanconge? Gindina kajj si dile, mudarde em analfabetoa. “Romani te prandingja pe e Gadžea o jeria bistren pe čhija- I romani džuvli si odoja sp ikerel o romanipa em odoja familia si naakceptirime. Iv fajktički bikingja po garvasialipa. Odova si ko tikne minioritetoa. Idiva so kergje niko nane te komunicirinel olea. Egzamplo: Rom lela bojra našavdipaja oleskere čhaveske. So ovela? Ka arakhen le e čhija bičhaven la palal khere bizo te iranen o 5.000 dolaria so pukjingje olake. Jali ka dislocirinen la ko javer tha sebepi o reakcie taro avera Roma.
Akava si dendo sar egzamplo so rodena miralno moldipa. O Roma si lungo vakti romanitčno ilustracia ki Špania. I lumia trampinel pe ama o Roma našti ačhon odova so sine sar so si kheliba ko bijavba, dikhiba ko karte em avera bukja. So kergja olenge o Huan de Dios Ramires Heredia, avgi Rom tari Špania ko Parlamento? Khanči. Salde ikergja o kulturakoro darhinalipa e Romengoro. Sa o Romane zanatia na valjani.
Globalno kultura kererl hari socialno rolje. Odoleske na trubal te vakerel pe o zoralipa e Romane kulturake sar so si o Flamenko a na khanduvali em rumimi muzika melale romengiri. Našti vakerel pe kaj i edukacia nane te ovečč komplento te na sine odothe i “romani kultura”sar so si ki Finska. Odoleske o Roma sako drom si majtele em majdiskriminirime maškar o 58 diferentno etnikane grupe em ki liberalno Amerika. O Rom nikana nane manuš numa ov si salde Rom. Si le trage taro paleotsko darhia a dova si nane le interes e čačipaske em trujalipaske.
